Các cơ quan chức năng hiện vẫn đang chờ báo cáo khoa học toàn diện chính thức từ Bộ Y tế để có cơ sở cho việc hoàn thiện Nghị định 67 sửa đổi bao gồm hướng quản lý đối với thuốc lá điện tử, thuốc lá làm nóng.

Trên thế giới, nhiều quốc gia tiên tiến và các tổ chức quốc tế đã thực hiện các nghiên cứu độc lập về các sản phẩm này.

Trong Phiên giải trình trách nhiệm quản lý Nhà nước về thuốc lá điện tử, thuốc là làm nóng do Ủy ban Xã hội của Quốc hội tổ chức đầu tháng 5, đại biểu Nguyễn Hoàng Mai, Phó Chủ nhiệm Ủy ban này đã đưa ra câu hỏi liệu Bộ Công Thương và Bộ Y tế đã nghiên cứu toàn diện các chất trong thuốc lá điện tử, thuốc lá làm nóng chưa, có loại nào thuộc danh mục cấm hay kinh doanh có điều kiện và cho rằng để cấm hay quản lý cần phải nghiên cứu, đánh giá đầy đủ.

Tại cuộc thảo luận giữa các bộ ngành về thuốc lá điện tử, thuốc lá làm nóng trong tháng 4, ông Tạ Văn Hạ, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội cũng cho rằng nếu Bộ Y tế đưa ra các báo cáo về mức độ độc hại của thuốc lá mới đối với sức khỏe cao hơn nhiều lần thuốc lá điếu truyền thống thì cần có quy định cấm; nhưng nếu chưa đủ căn cứ về mức độ độc hại này thì giải pháp cấm là chưa khả thi.

Về góc độ khoa học, các bằng chứng hiện nay đều xác định thuốc lá điếu là sản phẩm độc hại nhất trong các sản phẩm thuốc lá. Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FD) công bố: “Không có sản phẩm thuốc lá nào là an toàn.

Tuy nhiên, các sản phẩm thuốc lá khác nhau sẽ có nguy cơ về sức khỏe ở mức độ khác nhau, được gọi là “chuỗi nguy cơ.”

Các sản phẩm thuốc lá đốt cháy hoặc hút trực tiếp từ khói thuốc lá là có hại nhất. Các sản phẩm thuốc lá không không đốt cháy, thường có nguy cơ về sức khỏe thấp hơn so với thuốc lá điếu và các sản phẩm thuốc lá đốt cháy khác.”

Tại Việt Nam, ngoài thuốc lá điếu, thị trường còn tồn tại thuốc lào, thuốc rê, thuốc lá cuộn... Ví dụ thuốc lào có hàm lượng nicotine khoảng 9-16%, cao hơn nhiều so với thuốc lá thông thường (1 - 3%). Tác hại của thuốc lào tương tự như thuốc lá điếu, khi đốt cháy sẽ tạo ra 56 loại chất độc, gây ra các bệnh hô hấp, tim mạch, ung thư...

Thực tế, cho đến nay chưa có quy định nào trong luật nêu tiêu chí kiểm soát liên quan đến hàm lượng các chất độc hại trong thuốc lá. Luật Phòng, chống tác hại thuốc lá nêu rõ thuốc lá điếu, xì gà, thuốc lào... chỉ cần có nguyên liệu thuốc lá thì đều là những sản phẩm thuộc phạm vi điều chỉnh của luật.

Do vậy, để xác định thuốc lá điện tử, thuốc lá làm nóng mức độ độc hại đến đâu, làm cơ sở cấm nay đưa vào quản lý vẫn đang là một thách thức lớn.

Theo thông tin năm 2020 của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và báo cáo tại Hội nghị COP10 vào tháng 2/2024, hàm lượng các chất độc hại của thuốc lá làm nóng là thấp hơn thuốc lá điếu.

Từ COP8 (2018), WHO chính thức khuyến nghị các nước quản lý thuốc lá làm nóng theo luật hiện hành. Theo thống kê mới nhất của WHO, có ít nhất 175 quốc gia đã đưa thuốc lá làm nóng vào quản lý.

Năm 2019, FDA Hoa Kỳ đã cấp phép cho 1 loại thuốc lá làm nóng đầu tiên trong hàng loạt các sản phẩm thuốc lá làm nóng nộp hồ sơ. Năm 2020, FDA tiếp tục cho phép sản phẩm thuốc lá làm nóng này được công bố là sản phẩm thuốc lá “Điều chỉnh về mức độ nguy cơ – Giảm thiểu phơi nhiễm (với chất gây hại lên cơ thể)” (MRTP) và “phù hợp với mục tiêu bảo vệ sức khỏe cộng đồng.”

Tiến sỹ Priscilla Callahan-Lyon, đại diện FDA thông tin, để được FDA cấp phép, một sản phẩm thuốc lá mới phải được kiểm chứng là phù hợp với mục tiêu bảo vệ sức khỏe cộng đồng trên cơ sở đánh giá giữa rủi ro và lợi ích đối với cả người sử dụng và người không sử dụng.

Tại Nhật Bản, năm 2017, Viện Nghiên cứu Quốc gia về Sức khỏe Cộng đồng kết luận: Hàm lượng nitrosamine (gây ung thư) và hàm lượng carbon monoxide (khí độc CO) của thuốc lá làm nóng chỉ bằng 1/5 và 1/100 của thuốc lá truyền thống.

Các nghiên cứu về thuốc lá điện tử, thuốc lá làm nóng đã thực hiện trên toàn cầu hiện nay đều đòi hỏi rất cao về năng lực kiểm nghiệm, đánh giá…. Đây là một thách thức rất lớn đối với các cơ quan chức năng của Việt Nam, nhất là trong bối cảnh cần sớm công bố đánh giá khoa học toàn diện để làm cơ sở chốt phương án kiểm soát chặt chẽ các mặt hàng này.

Các chuyên gia cho rằng việc kiểm soát thuốc lá điện tử, thuốc lá làm nóng nên theo hướng công nhận, thừa nhận kết quả nghiên cứu của các cơ quan y tế quốc tế có uy tín, tương tự cách làm đối với Luật Dược sửa đổi mà Bộ Y tế đang chuẩn bị trình Quốc hội thông qua./.