Dưới chân cầu gần khu chợ nhộn nhịp ở Freetown, thủ đô Sierra Leone, một nhóm thanh niên tụ tập như những thây ma. Họ mặc quần áo rách rưới, vai rũ xuống, đầu nghiêng sang một bên và đi vòng tròn không mục đích. Một số không mang giày, chân trần và sưng tấy vì những vết thương nhiễm trùng.

Người dân địa phương đã không còn xa lạ với những thanh niên này. Họ đang phê một loại ma túy mới, được trộn bằng thuốc phiện, cần sa và xương người chết được đào lên từ các ngôi mộ.

Loại ma túy này gọi là “Kush”, bắt đầu xuất hiện ở Sierra Leone từ 6 năm trước. So với các chất gây nghiện khác, nó có giá thành tương đối rẻ nhưng tạo ra cảm giác hưng phấn kéo dài, khiến người dùng “lâng lâng như trên mây” trong vài giờ.

Được sản xuất và phân phối bởi các nhóm tội phạm, ma dược này thường có giá 20 xu Anh mỗi người. Nhiều con nghiện thậm chí sẽ chi khoảng 8 bảng Anh mỗi ngày, một khoản tiền lớn đối với một quốc gia có GDP dưới 400 bảng Anh một năm như Sierra Leone.

Amara Kallon, 21 tuổi, đã bỏ học và nằm trong nhóm thanh niên nghiện kush ở Freetown. Anh ta có mặt dưới chân cầu mỗi ngày vì ma dược này.

Amara cho hay: “Khi hút thuốc, tôi quên đi vấn đề của mình. Nó làm tôi ngây ngất. Tôi từng hút vài điếu cần sa mỗi ngày nhưng sau khi được bạn bè giới thiệu về kush, tôi chỉ dùng loại này. Tôi đã bán quần áo, sách để thỏa mãn cơn nghiện của mình, sau đó tôi chuyển sang trộm đồ gia dụng, điện thoại, nồi niêu bát đĩa để mua ma túy”.

Còn Tejan, 21 tuổi, đang cai nghiện ma túy, bộc bạch: “Kush đã hủy hoại cuộc đời tôi. Tôi hút nó để giải tỏa nhưng nó khiến tôi đánh mất chính mình”.

Kush có nhiều loại và giá tiền khác nhau tùy thuộc vào thành phần của nó. Thành phần chính của nó được cho là có xương người vì trong xương người có lưu huỳnh, được cho là có thể tăng cường tác dụng của ma túy.

Bọn tội phạm tán xương thành bột, trộn lẫn với cần sa rồi cuốn thành điếu như thuốc lá. Những con nghiện chỉ cần châm lửa và hít. Đó là loại kush rẻ nhất.

Với những loại đắt hơn, bọn tội phạm sẽ thay cần sa bằng Formaldehyde, Fentanyl hay Tramadol. Loại ma túy này giờ vô cùng phổ biến ở Sierra Leone nhưng chưa có thống kê chính xác về số lượng người sử dụng.

Việc xương người có trong kush hay không vẫn chưa được xác minh. Theo The Guardian, có tin đồn về xương người được nghiền nát trong hỗn hợp thuốc. Còn BBC cũng ghi nhận “một trong nhiều thành phần của loại thuốc này là xương người”.

Tuy nhiên, Chính phủ Sierra Leone đã tăng cường biện pháp an ninh quanh các nghĩa trang tại Freetown. Sĩ quan Ahmed Sheku Turay, thuộc cơ quan cảnh sát Freetown, nói với tờ tin tức địa phương Sierraloaded, rằng một số “kush boys”, chỉ những thanh niên sử dụng kush, được phát hiện lảng vảng quanh các ngôi mộ. Họ có động thái phá hủy, đào bới các ngôi mộ.

Hồi tháng 4, Sierra Leone đã ban bố tình trạng khẩn cấp quốc gia vì kush tăng đột biến. Chính phủ đã tăng cường lực lượng cảnh sát canh gác tại các nghĩa trang ở thủ đô Freetown để ngăn chặn bọn tội phạm đào xương người làm ma túy.

Tổng thống Sierra Leone, ông Julius Maada Bio, tuyên bố: “Đất nước chúng ta đang phải đối mặt với mối đe dọa hiện hữu do tác động tàn phá của ma túy và lạm dụng chất gây nghiện, đặc biệt là ma túy tổng hợp mang đến hậu quả tàn khốc”.

Tổng thống đã chỉ định thành lập Lực lượng Đặc nhiệm quốc gia về Lạm dụng Ma túy và Chất gây nghiện; mở các trung tâm điều trị ở các địa phương với “đầy đủ nhân lực”. Họ là những chuyên gia được đào tạo để cung cấp dịch vụ chăm sóc và hỗ trợ cho những người nghiện ma túy.

Bệnh viện Tâm thần Sierra Leone cho biết trong những năm gần đây, họ ghi nhận số lượng lớn người nghiện kush. Con số tăng hàng ngày. Bệnh nhân nhập viện trong tình trạng mất y thức, có xu hướng bạo lực.

TS Jusu Mattia - quyền Giám đốc Bệnh viện Tâm thần Sierra Leone, cho biết: “Chúng tôi ghi nhận gần 2 nghìn trường hợp nghiện kush vào năm 2023. Nhiều người đang chết trong nhà và trên đường phố.

Hồi năm 2020, chưa đến 50 người dùng loại ma túy này nhưng chỉ sau 2 năm, con số lên tới hơn một nghìn người. Phần lớn bệnh nhân là nam giới trong độ tuổi 18 đến 25. Cuộc khủng hoảng kush đang diễn ra khắp mọi nơi nhưng chỉ một số ít nhập viện. Hầu hết những bệnh nhân được điều trị đều tái phát”.

Nhìn chung, việc cai nghiện kush sẽ rất khó khăn nếu xét đến điều kiện của Sierra Leone. Hiện nay, Bệnh viện Tâm thần Sierra Leone cung cấp phương pháp điều trị kéo dài từ 3 đến 6 tuần và dùng thuốc ức chế thần kinh để giúp bệnh nhân cai nghiện. Nhưng đây là cơ sở duy nhất có phác đồ điều trị cho bệnh nhân nghiện kush trên toàn quốc.

Theo Tổ chức Y tế Thế giới, chỉ có 5 bác sĩ tâm thần tại Sierra Leone, đất nước có 8,4 triệu dân. Chưa kể, điều kiện tại cơ sở rất hạn chế. Trung tâm cai nghiện Bệnh viện Tâm thần Sierra Leone nằm trong một tòa nhà bê tông một tầng với 100 giường bệnh. Một phần của tòa nhà bị hư hại nghiêm trọng do một trận hỏa hoạn từ cuối năm 2023, làm giảm đáng kể công suất hoạt động.

Một vấn đề phức tạp hơn là tỷ lệ thất nghiệp trong thanh niên Sierra Leone hiện ở mức 60%, nằm trong nhóm cao nhất thế giới. Những người thất nghiệp như Amara bám lấy kush để thoát khỏi thực tế cuộc sống.

“Tôi thích nó. Nó khiến tôi cảm thấy hạnh phúc trong chốc lát, đủ để quên đi những lo lắng và vấn đề xã hội”, Amara bộc bạch.

Nghiện kush cũng nguy hiểm như heroin hay cocaine. Bệnh viện Tâm thần Sierra Leone ghi nhận trong những tháng gần đây, hàng trăm thanh niên đã chết vì suy nội tạng do kush.

Ở trong tình trạng hưng phấn quá cao sau khi sử dụng thuốc, người dùng sẽ có những hành vi bất thường như đập đầu liên tục vào tường, nhảy từ trên cao... Amara đã mất nhiều người thân, bạn bè trong tình trạng họ phê thuốc. Đơn cử, một người bị ngã và qua đời vì đập đầu vào tảng đá.

Hiện không có dữ liệu chính thức về số ca tử vong liên quan đến loại ma túy mới nhưng các chuyên gia y tế ước tính người sử dụng kush qua đời hàng tuần ở Sierra Leone. Xác của họ được tìm thấy trên đường phố hay các khu ổ chuột.

Một nguy hiểm khác là kush đang đánh cắp lực lượng lao động trẻ tại Sierra Leone. Những người nghiện kush đều là thanh niên trong độ tuổi đi học, mới đi làm, là nguồn nhân lực cho sự phát triển của đất nước. Khi họ nghiện kush, tương lai của họ và đất nước đều bị hủy hoại.

Là nạn nhân của kush, anh Aba Bakhar, 25 tuổi, đã từ bỏ đam mê âm nhạc và chạy theo cơn nghiện. Anh giờ là người vô gia cư, sống tại một bãi rác ở ngoại ô Freetown cùng khoảng một nghìn thanh niên khác. “Ma túy khiến tôi không thể tập trung học tập hay sáng tác âm nhạc. Nó khiến tôi không thể làm được bất cứ việc gì”, Bakhar nói.

Ma túy mới không chỉ đeo bám Sierra Leone mà đang lan rộng khắp Tây Phi, xuất hiện ở nhiều trung tâm đô thị như Liberia, Guinea. Ước tính, hơn một triệu người nghiện kush trong khu vực này.

TS Edward Nahim - chuyên gia tư vấn tâm thần học tại Viện Y học Mỹ cho biết: “Kush là loại ma dược nguy hiểm chẳng kém heroin hay cocaine. Nó mạnh, rẻ, dễ dàng mua được. Nó mới nên chưa có nhiều quy định và kiểm soát mua bán nên nó đang phổ biến ở Tây Phi. Thêm nữa, thiếu việc làm và cơ hội trong nền kinh tế bị ảnh hưởng từ đại dịch Covid-19 khiến ngày càng nhiều thanh niên nghiện kush”.

Tương tự Sierra Leone, tình trạng thất nghiệp trong giới trẻ đã dẫn họ đến với kush. Còn tại Guinea, đất nước đang nỗ lực chiến đấu để ngăn chặn mức tiêu thụ kush trong 3 năm qua. Guinea cũng chỉ có một trung tâm chuyên điều trị nghiện rượu và ma túy nên việc điều trị cho người nghiện gặp vô vàn khó khăn, thiếu thốn.

Guinea cáo buộc kush được vận chuyển vào nước này từ Sierra Leone qua đường biên giới. Một số băng nhóm tội phạm đã bị bắt khi cố gắng vận chuyển kush qua biên giới giữa Sierra Leone và Guinea, được che đậy qua các sản phẩm xuất khẩu như dầu cọ.

Quận Kambia, Sierra Leone, nằm dọc biên giới với Guinea, hiện là một trong những điểm nóng đáng chú ý về buôn bán ma túy. Chính phủ đã gia tăng lực lượng cảnh sát để đảm bảo an ninh, triệt phá các đường dây buôn lậu ma túy trong khu vực.

Tuy nhiên, TS Mattia lưu ý, vấn đề thanh niên nghiện kush không phải vấn đề tư pháp hình sự, mà là vấn đề liên quan đến sức khỏe. Cuộc khủng hoảng trên cần được xã hội giải quyết một cách toàn diện.

Ông Habib Kamara - Giám đốc tổ chức phi lợi nhuận Liên kết xã hội phát triển thanh niên và trẻ em Sierra Leone, bày tỏ: “Đất nước này đã phải chiến đấu qua hai đại dịch Covid-19 và Ebola. Kush đang gây ra tác động tương tự, khiến thanh niên bỏ học, gây căng thẳng cho hệ thống chăm sóc sức khỏe và nhiều gia đình tan nát. Nếu chúng ta không thể đẩy lùi căn bệnh này, trong tương lai, sẽ không còn ai tham gia lực lượng lao động”.