Khu BTTN Pù Luông nằm trên địa giới hành chính của 2 huyện Bá Thước và Quan Hóa, với tổng diện tích 16.999,81ha. Nơi đây có hệ sinh thái núi đá vôi thấp duy nhất ở miền Bắc nước ta, với những cánh rừng nguyên sinh hàng nghìn năm t.uổi. Thảm thực vật tại Khu BTTN Pù Luông chủ yếu là loại rừng kín nhiệt đới thường xanh theo mùa, có hệ động, thực vật phong phú, đa dạng về số lượng và chủng loại với 908 loài động vật, trong đó 47 loài có tên trong Sách đỏ đang có nguy cơ tuyệt chủng, cần được bảo tồn; 257 loài IUCN (2022), như: báo gấm, beo lửa, hươu sao, gấu ngựa, sơn dương… Ngoài ra, ở đây còn là “thủ phủ” của hàng trăm loài bướm, lưỡng cư, động vật thân mềm khác, như: 13 loài chim, 6 loài cá, 2 loài bò sát, 17 loài côn trùng… Đặc biệt, Khu BTTN Pù Luông có tới 1.579 loài thực vật, trong đó có 58 loài quý hiếm có trong Sách đỏ Việt Nam và thế giới, 106 loài IUCN (2022), như: thông Pà Cò, nghiến, lan hài, kim tuyến đá vôi, vù hương… Vào mùa xuân, chúng nở rộ biến những ngọn núi thành “bữa tiệc” của các loài hoa. Chưa kể, hệ thống đá Karst của hệ sinh thái núi đá vôi còn lưu giữ nhiều hang động đẹp (hang Dơi Kho Mường).

Với cảnh sắc, vẻ đẹp hoang sơ của Pù Luông, nhất là những ruộng lúa bậc thang và rừng rậm nguyên sinh, Pù Luông đã và đang trở thành một điểm đến thu hút khách trong nước và quốc tế. Gõ trên “Google” tìm từ khóa Pù Luông, chỉ sau chưa đầy nửa phút, có đến hàng nghìn kết quả. Pù Luông trong tiếng Thái là hai từ ghép để chỉ đỉnh núi cao nhất. Nơi đây có núi cao, rừng sâu, bản làng tĩnh lặng, rất lý tưởng để “chữa lành”. Thông thường vào giữa tháng 5 hằng năm, Khu BTTN Pù Luông là điểm đến của hàng nghìn người yêu thích chạy bộ từ khắp mọi miền trên thế giới đổ về tham gia giải chạy địa hình VJM (Vietnam Jungle Marathon). Và đó thực sự là những ngày hội của người dân Pù Luông khi họ được chứng kiến một không khí náo nhiệt có thể là duy nhất trong năm trên mảnh đất vốn luôn yên bình này.

Từ Thác Hiêu đi qua bản Kho Mường đến trụ sở Khu BTTN Pù Luông ở xã Thành Sơn, xe chúng tôi lọt thỏm giữa mênh mông rừng. Hạ hết kính xe, tận hưởng phút giây thư thái, hít thở không khí trong lành, mát dịu và ngắm cảnh sắc thiên nhiên huyền ảo như mơ. Hai bên đường, bạt ngàn cây cổ thụ hai ba người ôm cao vút, tán lá xòe rộng che chở cho các tầng cây thấp hơn, trên nhiều cành cây các loại phong lan đợi dịp khoe sắc, thấp hơn là những cây đỗ quyên đại thụ chen nhau núp bóng, chờ mùa đơm hoa, tạo nên thảm hoa đỏ rực khổng lồ, điểm xuyết là những chùm hoa đỗ quyên trắng tinh khiết. Bất chợt từ phía ngọn núi trước mặt, gió lại đem mây tới tràn vào ngách núi, nối đất vào với trời xanh, xóa nhòa mọi ranh giới. Vẻ đẹp ấy khiến ai đó nếu đã một lần đến và được ngập chìm giữa bao la, khoáng đạt và mênh mang của đất trời sẽ không thể quên.

Với những tiềm năng tự nhiên sẵn có, núi rừng Pù Luông có đầy đủ các yếu tố thuận lợi để phát triển các loại hình du lịch như du lịch sinh thái, du lịch mạo hiểm, du lịch nghiên cứu…

Rừng là vàng, núi là bạc, là cuộc sống của đồng bào nơi đây. Những năm trước, thời tiết khô hạn kéo dài, nhiều nơi trong huyện thiếu nước sinh hoạt, nhiều thửa ruộng khô cạn không thể cấy thì những thửa ruộng bậc thang của các thôn, xã trong và gần Khu BTTN Pù Luông vẫn xanh tốt, cho năng suất cao, đó là nhờ nguồn nước của rừng được bảo vệ tốt. Rồi những năm thời tiết khắc nghiệt, những cánh rừng già như tấm áo ấm che chắn con người khỏi những đợt gió lạnh và sương muối tấn công. Bên cạnh đó, nguồn cỏ dưới tán rừng cung cấp thức ăn để người dân phát triển chăn nuôi gia súc…

Nhờ thế, đời sống của người dân định cư trong Khu BTTN Pù Luông đã có nhiều chuyển biến, tỷ lệ hộ đói, hộ nghèo giảm qua từng năm. Người dân tích cực chuyển đổi giống cây trồng cho năng suất thấp, như: ngô, sắn… sang trồng giống cây cho năng suất cao, như: gạo nếp, cây ăn quả, rau theo mùa… Bên cạnh đó là các loài cây dược liệu, thảo quả, như: cây sói rừng, sả, hương nhu, cỏ m.áu, sâm đất… cũng được trồng chủ động và mở rộng diện tích. Thành quả đó có sự góp sức rất lớn của những cánh rừng nguyên sinh, chúng giúp ổn định nhiệt độ, nguồn nước cho cây trồng, chống lũ quét gây thiệt hại mùa màng của bà con.

Đồng bào Thái, Mường của huyện Bá Thước và huyện Quan Hóa luôn ý thức rằng rừng là tài sản chung nhưng không vô tận, nên việc khai phá đất rừng canh tác cũng nằm trong giới hạn, ngay cả khi khai thác cây rừng phục vụ đời sống đã được cấp thẩm quyền phê duyệt, nếu người nào khai thác sai số lượng, chủng loại và sử dụng không đúng mục đích thì sẽ bị phạt. Ban Quản lý Khu BTTN Pù Luông phối hợp với chính quyền địa phương thực hiện nhiều biện pháp bảo vệ rừng và đa dạng nguồn sinh thái rừng, như: tuyên truyền bảo vệ động vật hoang dã, bảo vệ rừng tại các xã vùng đệm; tổ chức tuần tra, kiểm tra an ninh rừng thường xuyên; lên danh sách theo dõi, xử lý những đối tượng vi phạm an toàn rừng; tổ chức giao khoán bảo vệ rừng; tổ chức trồng rừng thay thế 39,115ha… Tất cả cho thấy sự gắn bó m.áu thịt, sự nhân ái, công bằng của con người với thiên nhiên. Nhờ thế cho đến thời điểm hiện tại, rừng Pù Luông vẫn giữ được nguyên sơ, vẫn xanh màu xứ sở, bao bọc cuộc sống của đồng bào qua nhiều thế hệ.

Những năm gần đây, Pù Luông đang dần thức giấc, nhiều homestay được xây dựng và đưa vào vận hành đã mang lại một diện mạo mới cho đất và người nơi đây. Khu BTTN Pù Luông hiện có 64 cơ sở lưu trú; trong đó, có 44 nhà nghỉ sinh thái cộng đồng và 20 cơ sở nghỉ dưỡng đạt tiêu chuẩn 3 sao. Đặc biệt, Pù Luông có những cơ sở lưu trú cao cấp, như: Jungle Loge Puluong, Puluong Retreat, Eco Garden, Pù Luông Ebino… và đang triển khai nhiều dự án du lịch.

Nhằm bảo tồn, phát huy giá trị cảnh quan thiên nhiên, thu hút đầu tư, khai thác hiệu quả tiềm năng, lợi thế về đa dạng sinh học, danh lam thắng cảnh, bản sắc văn hóa các dân tộc, UBND tỉnh đã ban hành quyết định phê duyệt Đề án Du lịch sinh thái, nghỉ dưỡng, giải trí trong rừng đặc dụng Khu BTTN Pù Luông đến năm 2030, định hướng đến năm 2045. Mục tiêu đến năm 2025, Khu BTTN Pù Luông sẽ đón khoảng 15.800 lượt khách du lịch, doanh thu đạt khoảng 12,6 tỷ đồng; đến năm 2030, đạt 27.000 lượt khách, doanh thu khoảng 33 tỷ đồng; vào năm 2045, đạt 50.000 lượt khách du lịch, tổng thu khoảng 85 tỷ đồng.

Đến Khu BTTN Pù Luông vào bất cứ mùa nào, tháng nào, với mục đích gì… ta sẽ luôn được vỗ về và bao bọc bằng cái sắc xanh tươi mát của núi rừng, bằng những triền ruộng bậc thang quyến rũ và bằng sự chân chất nồng hậu của bà con các dân tộc Thái, Mường. Chúc cho Pù Luông ngày càng đẹp thêm để chào đón các du khách trong và ngoài nước đến chiêm ngưỡng.